Suçu ve suçluyu övme suçu, toplum düzenini korumaya yönelik ceza hukuku hükümleri arasında yer alır. Bu suç, işlenmiş bir suçu veya o suçu işleyen kişiyi alenen övmek suretiyle kamu barışını tehdit eden kişilere karşı cezai yaptırım uygulanmasını amaçlar. Suç ve suçlu kavramlarını yüceltmeye yönelik açıklamalar, özellikle toplumsal duyarlılık taşıyan suçlar bağlamında ciddi sonuçlar doğurabilir.
Suçu ve Suçluyu Övme Suçunun Tanımı ve Kanuni Dayanağı
Türk Ceza Kanunu’nun 215. maddesinde düzenlenen suçu ve suçluyu övme suçu, işlenmiş bir suçun veya suçlunun alenen övülmesini yasaklamaktadır. Bu maddeye göre, “işlenmiş olan bir suçu veya suçluyu alenen öven kişi, iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” Bu düzenleme, özellikle toplumu suç işlemeye teşvik edebilecek açıklamaların önlenmesi ve suçun meşrulaştırılmasının engellenmesi amacı taşır.
Suçun işlenmiş olması gereklidir. Henüz işlenmemiş bir suça yönelik övgü bu kapsamda değerlendirilemez. Ayrıca failin kastı önemlidir; yapılan açıklamanın övgü niteliği taşıması ve bunu kamuoyuna açık şekilde yapması gerekmektedir.
Suçu ve Suçluyu Övme Suçunun Unsurları
Bu suçun oluşması için belirli yasal ve fiili unsurların birlikte gerçekleşmesi gerekir:
-
Suçun işlenmiş olması: Övülen fiilin, Türk Ceza Kanunu’na göre suç teşkil eden bir fiil olması gerekir. İşlenmemiş bir suç hakkında yapılan yorumlar bu madde kapsamında değerlendirilmez.
-
Suçlunun belirli olması: Övgüde bulunulan kişinin suçu işlediği yargı kararlarıyla veya sabit delillerle ortaya konulmuş olmalıdır.
-
Aleniyet: Övücü ifade ya da davranışın kamuya açık bir şekilde yapılması gerekir. Sosyal medya, basın açıklamaları, toplu konuşmalar bu kapsama girer.
-
Kamu barışını tehdit edici nitelikte olması: Övgü ifadesi toplumda infial, özenme veya suçun meşru görülmesine neden olabilecek düzeyde olmalıdır.
Mahkemeler bu unsurların her birini olay bazında değerlendirerek suçun oluşup oluşmadığını kararlaştırır.
Suçu ve Suçluyu Övme Suçunun Cezası ve Yargılama Süreci
Bu suçun cezası, Türk Ceza Kanunu’nda iki yıla kadar hapis olarak öngörülmüştür. Ancak mahkeme, somut olayın koşullarına göre hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) veya cezanın ertelenmesine karar verebilir.
Yargılama süreci şu şekilde işler:
-
Cumhuriyet savcılığı, alenî yapılan açıklamaları resen veya ihbar üzerine değerlendirir.
-
Soruşturma kapsamında deliller toplanır, özellikle beyanlar, video kayıtları, sosyal medya paylaşımları gibi içerikler incelenir.
-
Suçun kamu barışına etkisi değerlendirilerek dava açılırsa, asliye ceza mahkemesi yetkilidir.
-
Mahkeme, kastın varlığı, ifadenin kapsamı ve toplumsal etkisine göre karar verir.
Bazı durumlarda, ifade özgürlüğü kapsamına giren açıklamalar da bu maddeye dayanarak yargı konusu olabilir. Ancak bu gibi hâllerde ifade özgürlüğü ile kamu güvenliği arasındaki denge gözetilerek karar verilir.
Suçu ve Suçluyu Övme Suçunda İfade Özgürlüğü Sınırı
Anayasa’nın 26. maddesi ile güvence altına alınan ifade özgürlüğü, herkesin düşünce açıklama hakkını korur. Ancak bu özgürlük sınırsız değildir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 10. maddesi de aynı şekilde sınırlı bir ifade özgürlüğü tanır.
Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi kararlarında da belirtildiği üzere, toplumda nefreti körükleyen, suçu meşru gösteren, şiddeti yücelten açıklamalar ifade özgürlüğü kapsamına girmez. Özellikle aşağıdaki durumlarda ifade özgürlüğü koruması dışına çıkılır:
-
Terör suçlarına övgü
-
Kadın cinayetleri gibi hassas suçlara dair meşrulaştırıcı beyanlar
-
Şiddet eylemlerinin kahramanlaştırılması
Bu nedenle, ifade özgürlüğü savunması yapılmadan önce açıklamanın içeriği, bağlamı ve olası etkileri dikkatle değerlendirilmelidir.
Suçu ve Suçluyu Övme Suçu Sosyal Medyada Nasıl Oluşur?
Sosyal medya, suçun en sık işlendiği alanlardan biridir. Özellikle Twitter, Instagram, YouTube gibi platformlarda yapılan açıklamalar, videolar veya gönderiler kolaylıkla kamuya açık hâle gelir.
Aşağıdaki durumlar suçu ve suçluyu övme suçu kapsamında değerlendirilebilir:
-
Suç işlemiş bir kişinin kahramanlaştırılması
-
Mahkûmiyet kararı almış kişilere dair övgü dolu açıklamalar
-
Şiddet, isyan veya yasa dışı eylemlerin “cesurca” ya da “haklı” gösterilmesi
Savcılıklar bu içerikleri genellikle ekran görüntüsü, link ve IP tespiti ile dosyalara dâhil ederek soruşturma yürütmektedir. Suçun kamuya açık niteliği nedeniyle herhangi bir şikayet gerekmeden soruşturma açılabilir.
Hangi Durumlarda Suçu ve Suçluyu Övme Suçu Oluşmaz?
Her övgü niteliğindeki açıklama bu suçu oluşturmaz. Suçun oluşması için kamu barışını bozabilecek etkiye sahip olması gerekir. Aşağıdaki durumlar suç teşkil etmez:
-
Övgü, soyut ve genel nitelikteyse ve doğrudan bir suç ya da suçluya atıf içermiyorsa
-
Yorum, eleştiri veya düşünce açıklaması sınırında kalıyorsa
-
Açıklama bireysel bir beğeni ya da duygusal değerlendirme niteliğindeyse ve toplumsal etkisi yoksa
Örneğin “x kişisi güçlü bir liderdi” şeklindeki genel bir yorum, somut bir suçla ilişkilendirilmiyorsa bu suç kapsamında değerlendirilemeyebilir.
