Kamulaştırmasız el atma davası, idarenin herhangi bir kamulaştırma kararı almaksızın bir taşınmaza fiilen müdahale ederek kullanımını engellemesi veya mülkiyet hakkını sınırlaması durumunda, taşınmaz malikinin zararının tazmini amacıyla açtığı hukuk davasıdır. Bu dava, mülkiyet hakkının anayasal güvence altında olması nedeniyle idarenin hukuka aykırı eylemlerine karşı önemli bir başvuru yoludur. Kamulaştırmasız el atma, özellikle altyapı projelerinde, yol geçişlerinde ya da kamusal kullanıma yönelik fiili müdahalelerde sıkça ortaya çıkar.
Kamulaştırmasız El Atma Ne Anlama Gelir?
Kamulaştırmasız el atma, idarenin bir taşınmazı kamulaştırma işlemi yapmadan doğrudan fiilen kullanmaya başlamasıdır. Bu durumda, malike hiçbir bildirimde bulunulmaz, bedel ödenmez ve tapuda herhangi bir işlem yapılmaz. Uygulamada, elektrik direği dikilmesi, kanal geçirilmesi, yol açılması gibi kamusal hizmetler amacıyla yapılan müdahaleler bu kapsama girer. Malik taşınmazı üzerinde tasarrufta bulunamaz hâle geldiğinde, mülkiyet hakkı fiilen ihlal edilmiş olur.
Bu tür müdahaleler 1982 Anayasası’nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının ihlali anlamına gelir. Dolayısıyla taşınmaz sahibi, tazminat talebinde bulunmak amacıyla dava açma hakkına sahiptir.
Kamulaştırmasız El Atma Davası Nasıl Açılır?
Taşınmaz sahibi, kamulaştırmasız el atma nedeniyle uğradığı zararın karşılanması amacıyla asliye hukuk mahkemesinde tam yargı niteliğinde bir dava açar. Davanın konusu, taşınmazın bedelinin güncel rayiç değeri üzerinden idareden tahsili ve/veya taşınmazın üzerindeki fiili müdahalenin sona erdirilmesi olabilir.
Dava açılmadan önce;
-
Müdahalenin fiili olup olmadığı tespit edilmelidir.
-
El atılan alan ve kullanım süresi belirlenmelidir.
-
Gerekirse teknik bilirkişi raporları alınarak somut zarar hesaplanmalıdır.
Davacı, tapu kaydı, harita örneği, imar planı ve varsa idarenin yazışmalarını delil olarak sunar. Mahkeme keşif ve bilirkişi incelemesi yaparak taşınmazın değerini belirler.
Kamulaştırmasız El Atma Davasında Zaman Aşımı Var mıdır?
Kamulaştırmasız el atma davalarında zaman aşımı, fiili el atmanın başladığı tarihten itibaren 20 yıldır. Ancak bazı içtihatlara göre, müdahalenin süreklilik göstermesi ve idarenin malikin hakkını açıkça reddetmesi hâlinde, hak düşürücü sürenin başlama tarihi farklılık gösterebilir. Bu nedenle her somut olay özelinde hukuki değerlendirme yapılması önemlidir.
İdare mahkemesi yerine adli yargı mercileri görevli olduğu için dava yanlış mahkemede açılırsa, dava süresi içinde yeniden açılmak kaydıyla görev yönünden ret kararı verilir. Bu da zaman aşımı riskine yol açabilir, dikkatli olunmalıdır.
Kamulaştırmasız El Atma Davasında Hangi Haklar Talep Edilebilir?
Taşınmaz sahibi, aşağıdaki taleplerle dava açabilir:
-
Bedel tazmini: Taşınmazın güncel rayiç değeri üzerinden idareden maddi tazminat talep edilir.
-
Fiili müdahalenin durdurulması: İdarenin el atması sona erdirilerek taşınmaz malike iade edilir.
-
Aynî hakların iadesi: Tapunun eski hâline getirilmesi ya da tescilin iptali talep edilebilir.
Dava konusu sadece bedel olabilir, ancak bazı durumlarda malik mülkiyetin kendisini de geri isteyebilir. Özellikle uzun süredir kullanılan taşınmazlarda, mahkeme mülkiyeti idareye bırakıp tazminat ödenmesine karar verir.
Davalı Taraf Hangi Kurum Olur?
Kamulaştırmasız el atma davasında davalı, taşınmaza fiilen el koyan kamu idaresidir. Bu genellikle belediye, il özel idaresi, Karayolları Genel Müdürlüğü gibi kamusal görev yürüten kurumlardır. Hangi kurumun el atma eylemini gerçekleştirdiği, yerel incelemeler ve kayıtlarla tespit edilir.
Dava açmadan önce hangi kamu kurumunun sorumlu olduğu tespit edilmeli, aksi hâlde yanlış kuruma karşı açılan dava usulden reddedilir.
Kamulaştırmasız El Atma Davasında Bilirkişi Raporları Neden Önemlidir?
Bu tür davalarda bilirkişi raporları, hem el atmanın varlığının hem de taşınmazın değerinin objektif olarak belirlenmesini sağlar. Mahkeme, genellikle inşaat mühendisi, şehir plancısı ve gayrimenkul değerleme uzmanından oluşan bir heyeti görevlendirir.
Bilirkişi heyeti;
-
El atılan alanın yüzölçümünü
-
Kullanım amacını
-
Piyasa koşullarını
-
Taşınmazın değerini
değerlendirerek bir rapor sunar. Bu rapora taraflar itiraz edebilir, gerekirse yeni bilirkişi incelemesi talep edilebilir.
Kamulaştırmasız El Atma Davası Açılmadan Önce Ne Yapılmalı?
Dava açılmadan önce şu adımların atılması önemlidir:
-
Tapu kaydı ve güncel harita alınmalı
-
İdareye bilgi edinme başvurusu yapılarak müdahalenin varlığı tespit edilmeli
-
Gerekirse idareye ihtarname gönderilmeli
-
El atılan alan teknik bir raporla belgelenmeli
Bu ön işlemler, dava sürecinin sağlıklı yürütülmesini sağlar ve tazminat talebinin kabul edilme ihtimalini artırır.
Kamulaştırmasız El Atma Davası Sıkça Sorulan Sorular
Kamulaştırmasız el atma davası nedir?
Kamulaştırmasız el atma davası, idarenin herhangi bir kamulaştırma işlemi yapmadan bir taşınmaza fiilen el koyması durumunda, taşınmaz malikinin mülkiyet hakkının ihlali nedeniyle açtığı tazminat davasıdır. Bu dava, idarenin hukuka aykırı müdahalesine karşı mülk sahibine zararının karşılanması için başvuru hakkı tanır.
Kamulaştırmasız el atma davası nasıl açılır?
Taşınmaz maliki, idarenin kamulaştırma yapmadan taşınmazını kullanmaya başladığını fark ettiğinde, el koyan kamu kurumuna karşı asliye hukuk mahkemesinde kamulaştırmasız el atma davası açabilir. Dava dilekçesinde taşınmazın tapusu, el atmaya ilişkin bilgi ve belgeler, varsa yazışmalar ve teknik raporlar yer almalıdır.
Kamulaştırmasız el atma davası hangi mahkemede açılır?
Bu dava, taşınmazın bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesinde açılır. Görevli mahkeme adli yargı merciidir. Kamulaştırma işlemi yapılmadığı için idare mahkemesi değil, hukuk mahkemesi yetkilidir.
Kamulaştırmasız el atma davası açmanın şartları nelerdir?
Davanın açılabilmesi için;
-
Taşınmazın özel mülkiyete ait olması
-
Kamu idaresinin kamulaştırma yapmadan fiilen taşınmaza el koymuş olması
-
Müdahalenin hukuka aykırı ve devam ediyor olması
-
Müdahale nedeniyle malikin mülkiyet hakkını kullanamaması gerekir
Bu şartların varlığı hâlinde malik, idareden taşınmazının güncel değerini talep edebilir.
Kamulaştırmasız el atma davasında hangi haklar talep edilebilir?
Davacı, taşınmazın bedelinin güncel rayiç değeri üzerinden idareden tahsilini isteyebilir. Ayrıca bazı durumlarda idarenin müdahalesinin durdurulmasını ve taşınmazın iadesini de talep edebilir. Mahkeme, idarenin fiili kullanımı devam ediyorsa genellikle bedel tazminine karar verir.
Kamulaştırmasız el atma davası ne kadar sürede sonuçlanır?
Dava süresi, dosya yoğunluğu, keşif ve bilirkişi işlemlerine bağlı olarak değişmekle birlikte ortalama 8 ay ile 1,5 yıl arasında sonuçlanabilir. Karara karşı istinaf ve temyiz başvurusu yapılması hâlinde süreç uzayabilir.
Kamulaştırmasız el atma davasında zaman aşımı süresi nedir?
Yargıtay kararlarına göre, kamulaştırmasız el atma davalarında zaman aşımı süresi 20 yıldır. Bu süre, idarenin fiilen el atmaya başladığı tarihten itibaren işlemeye başlar. Ancak idarenin müdahalesi kesintisiz devam ediyorsa, her an dava açılabilir.
Kamulaştırmasız el atma hangi idarelere karşı açılır?
Dava, taşınmaza fiilen el koyan kamu idaresine karşı açılır. Bu belediye, il özel idaresi, Karayolları Genel Müdürlüğü veya DSİ gibi kamusal hizmet yürüten kurumlar olabilir. Hangi kurumun müdahale ettiği teknik tespit ve belgelerle belirlenmelidir.
Kamulaştırmasız el atma tespitinde bilirkişi raporu gerekli midir?
Evet. Mahkeme genellikle el atmanın kapsamı ve taşınmazın güncel değeri hakkında uzman bilirkişi heyeti görevlendirir. Rapor, taşınmazın piyasa değeri, kullanım şekli, imar durumu ve emsal değerlerine göre hazırlanır. Bu rapor dava sonucunu doğrudan etkiler.
