İrtikap suçu, kamu görevlisinin görevini kötüye kullanarak kişileri zorla, tehdit ya da hileyle bir şeyi vermeye veya yapmaya mecbur bırakmasıyla oluşan, Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenmiş bir rüşvet benzeri yolsuzluk suçudur. Bu suç, kamu görevlisinin yetkisini kötüye kullanarak menfaat sağlaması ve mağdurun iradesini baskı altında tutması esasına dayanır. İrtikap, kamu idaresine olan güveni zedeleyen ağır bir suçtur ve ciddi cezai yaptırımları vardır.
İrtikap Suçunun Hukuki Tanımı ve Unsurları
İrtikap suçu, TCK’nın 250. maddesinde düzenlenmiştir. Bu suçun oluşabilmesi için bazı temel şartların bir araya gelmesi gerekir:
-
Failin kamu görevlisi olması,
-
Görevi dolayısıyla kişileri etkileyebilecek bir konumda bulunması,
-
Zorlama, tehdit veya hile gibi yollarla mağdurun iradesini fesada uğratması,
-
Bu yollarla mağdurdan haksız çıkar sağlaması.
Bu suç, yalnızca kamu görevlileri tarafından işlenebilecek bir özgü suç niteliğindedir. Yani suçun faili ancak kanunda tanımlanan kamu görevlisi olabilir. Bu durum, irtikap suçunu sıradan dolandırıcılıktan ayıran en temel farktır.
İrtikap Suçu ile Rüşvet ve Dolandırıcılık Arasındaki Farklar
İrtikap suçu ile rüşvet ve dolandırıcılık arasında bazı benzerlikler bulunsa da her biri farklı hukuki nitelik taşır:
-
Rüşvette, taraflar arasında karşılıklı anlaşma bulunur. Oysa irtikapta, kamu görevlisi tek taraflı baskı ile menfaat sağlar.
-
Dolandırıcılık suçunda fail kamu görevlisi olmayabilir ve mağdur aldatma yoluyla zarara uğratılır. Ancak irtikapta mağdur, kamu gücünün baskısıyla haksızlığa maruz kalır.
-
İrtikapta kamu görevlisi görevini kullanarak menfaat temin ederken, dolandırıcılıkta özel kişisel ilişkiler veya sahte davranışlar ön plandadır.
Bu farklar, mahkemelerin suç vasfını doğru şekilde belirlemesi açısından oldukça önemlidir.
İrtikap Suçunun Türleri ve Şekilleri
TCK madde 250 uyarınca irtikap suçu üç farklı şekilde işlenebilir:
1. İcbar Suretiyle İrtikap (Zorlayarak):
Kamu görevlisinin mağduru açıkça tehdit ederek menfaat elde etmesidir. Örneğin, ruhsat vermemekle tehdit ederek para alınması bu kapsamdadır.
2. İstismar Suretiyle İrtikap (Yetkiyi Kötüye Kullanarak):
Kamu görevlisinin görevinden doğan güveni istismar ederek mağduru kandırmasıdır. Burada mağdur tehditle değil, görevin getirdiği saygınlığa güvenerek hareket eder.
3. İnisiyatifli İrtikap (Kendiliğinden Menfaat Teklifi):
Mağdurun kendiliğinden menfaat teklifinde bulunması, kamu görevlisinin ise bu menfaati kabul etmesi şeklindedir. Ancak yine de kamu görevlisinin menfaati haksız olarak sağlaması söz konusudur.
Her bir tür, farklı ceza oranlarına tabidir ve failin eylemi ile mağdurun durumu dikkatle değerlendirilir.
İrtikap Suçunun Cezası ve Yargılama Usulü
Türk Ceza Kanunu’na göre irtikap suçu için öngörülen cezalar şunlardır:
-
İcbar suretiyle irtikapta: 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası verilir.
-
İstismar suretiyle irtikapta: 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür.
-
Kendiliğinden menfaat teklifinde bulunulması halinde: 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası uygulanabilir.
Ayrıca kamu görevlisinin görevini kötüye kullanması nedeniyle memuriyetten men edilmesi, yani memurluktan çıkarılması da gündeme gelebilir. Ceza miktarına göre erteleme, hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) veya adli para cezası uygulanması çoğu zaman mümkün değildir.
Yargılama, suçun işlendiği yerin ağır ceza mahkemesinde yapılır. Delil toplama süreci titizlikle yürütülür ve kamu görevlilerinin özel yargılama güvenceleri varsa (örneğin valilik izni), bu izinlerin alınması da gerekir.
İrtikap Suçunda Mağdurun Şikâyet Hakkı ve Süreci
İrtikap suçu, şikâyete bağlı bir suç değildir. Savcılık makamı olaydan haberdar olduğu anda doğrudan soruşturma başlatabilir. Ancak mağdurun yapacağı ihbar, soruşturmanın başlamasını kolaylaştırır ve süreci hızlandırabilir.
Mağdur, şu yollarla başvuruda bulunabilir:
-
Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulunmak,
-
Kolluk kuvvetlerine (emniyet, jandarma) bilgi vermek,
-
CİMER üzerinden şikâyette bulunmak,
-
Kurum içi idari denetim başvurularını işletmek.
Bu şikâyetler sonrasında deliller toplanır, tanıklar dinlenir ve kamu görevlisinin ifadesi alınarak iddianame hazırlanabilir.
Kamu Görevlisinin İrtikap Nedeniyle Memuriyetten Men Edilmesi
İrtikap suçu sabit görüldüğünde sadece hapis cezası verilmez; aynı zamanda disiplin ve idari yaptırımlar da uygulanır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu uyarınca, bu suçtan hüküm giyen kamu görevlisinin memurluğu sona erdirilir. Bu durum, hem ceza mahkemesi hem de disiplin kurulları tarafından ayrı ayrı değerlendirilebilir.
Bu nedenle irtikap suçu yalnızca bir ceza hukuku sorunu değil, aynı zamanda idari yaptırımlara da neden olan çok yönlü bir ihlaldir.
İrtikap Suçu Sıkça Sorulan Sorular
İrtikap suçu nedir?
İrtikap suçu, bir kamu görevlisinin görevini kötüye kullanarak kişileri baskı, tehdit ya da hileyle bir şeyi yapmaya veya vermeye zorlamasıdır. Türk Ceza Kanunu’nun 250. maddesinde düzenlenmiştir ve yalnızca kamu görevlileri tarafından işlenebilecek bir suçtur. Mağdurun iradesini fesada uğratmak ve haksız menfaat sağlamak esastır.
İrtikap suçunun şartları nelerdir?
İrtikap suçunun oluşabilmesi için şu şartların bir arada bulunması gerekir:
-
Failin kamu görevlisi olması
-
Suçun görevle ilgili bir yetkinin kullanılması yoluyla işlenmesi
-
Mağdurun baskı, tehdit veya hileyle yönlendirilmesi
-
Failin haksız menfaat elde etmesi
Bu unsurların yokluğunda irtikap suçu değil, başka bir suç söz konusu olabilir.
İrtikap suçu hangi mahkemede yargılanır?
İrtikap suçuna ilişkin davalar, suçun işlendiği yer ağır ceza mahkemesinde açılır. Çünkü suçun cezası genellikle 5 yıl ve üzeri hapis cezası gerektirdiğinden, görevli mahkeme ağır ceza mahkemesidir. Yargılama süreci, delillerin toplanması ve tanıkların dinlenmesiyle ilerler.
İrtikap suçunun cezası nedir?
Türk Ceza Kanunu’na göre irtikap suçunun cezası, suçun işleniş biçimine göre değişir:
-
Zorlayarak (icbar suretiyle): 5 yıldan 10 yıla kadar hapis
-
Yetkiyi kötüye kullanarak (istismar suretiyle): 3 yıldan 5 yıla kadar hapis
-
Kendiliğinden menfaat kabulü: 1 yıldan 3 yıla kadar hapis
Ek olarak, kamu görevlisinin memuriyetten çıkarılması gibi idari yaptırımlar da uygulanabilir.
İrtikap ile rüşvet arasındaki fark nedir?
Rüşvet suçunda, taraflar karşılıklı menfaat ilişkisine girerek anlaşırlar. Ancak irtikapta mağdurun iradesi baskı altında olduğu için gönüllü bir menfaat ilişkisi yoktur. Bu nedenle irtikap, rüşvete göre daha ağır bir hukuki ihlal olarak değerlendirilir.
İrtikap suçu şikâyete tabi midir?
Hayır, irtikap suçu şikâyete bağlı değildir. Savcılık, suçu öğrendiği anda re’sen soruşturma başlatabilir. Ancak mağdurun yaptığı suç duyurusu, sürecin başlamasını kolaylaştırır ve delillerin toplanmasını hızlandırabilir.
Mağdur irtikap suçuna uğradığını nasıl ispat eder?
Mağdur, kamu görevlisinin yaptığı baskı, tehdit veya yönlendirmeyi belge ve tanıklarla ispat edebilir. Ses kaydı, yazışmalar, kamera görüntüleri gibi deliller mahkemede dikkate alınır. Ayrıca CİMER üzerinden şikâyette bulunmak da delil niteliğinde olabilir.
İrtikap suçu işleyen memur görevinden alınır mı?
Evet. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre irtikap suçundan mahkûm olan kamu görevlisinin memuriyetine son verilir. Bu işlem, ceza yargılamasından bağımsız olarak kurumun iç disiplin kuralları çerçevesinde de uygulanabilir. Bu yönüyle irtikap suçu hem cezai hem de idari yaptırımlara neden olur.
