Hüküm nedir sorusu, yargılama süreci sonunda mahkemenin taraflar arasındaki uyuşmazlığı karara bağladığı en önemli aşamayı ifade eder. Hüküm, bir davanın esasına ilişkin verilen ve yargılamayı sona erdiren karar türüdür. Mahkemenin, davanın kabulü, reddi ya da kısmen kabulüne dair vardığı sonuç, hüküm olarak adlandırılır ve kesin hüküm gücü taşıyarak hukuki sonuç doğurur.
Hükmün tanımı ve hukuki niteliği
Hüküm, davanın tarafları arasında çözüme kavuşturulması gereken uyuşmazlığa ilişkin olarak mahkeme tarafından verilen son karardır. Bu karar, yargılamayı sona erdirir ve taraflar açısından bağlayıcı hale gelir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre hüküm, kararın taraflara bildirimiyle birlikte kesinleşme sürecine girer.
Hükmün temel niteliği, uyuşmazlığı nihai olarak çözmesidir. Artık mahkeme, o dava hakkında yeniden karar veremez; hüküm kurulduktan sonra tarafların başvurabileceği tek yol, kanun yollarıdır. Bu yönüyle hüküm, ara karar gibi geçici nitelikteki kararlardan ayrılır.
Hüküm hangi davalarda verilir?
Hüküm, hem hukuk hem ceza davalarında verilir. Hukuk davalarında mahkeme, davanın kabulüne, reddine ya da kısmen kabulüne karar vererek hüküm kurar. Ceza davalarında ise sanığın beraati, mahkûmiyeti veya ceza verilmesine yer olmadığına dair kararlar birer hükümdür.
Örneğin;
-
Tazminat davasında belirli bir miktarın ödenmesine karar verilmesi
-
Boşanma davasında evliliğin sona erdirilmesi
-
Ceza yargılamasında sanığın hapis cezası ile cezalandırılması
tümü hüküm niteliği taşıyan kararlardır.
Hükmün unsurları nelerdir?
Hüküm, yalnızca bir sonuç cümlesi değildir; içeriğinde hukuken belirli unsurları barındırmak zorundadır. Bu unsurlar, hem kararın denetlenebilirliğini sağlar hem de gerekçeli bir yargılamanın göstergesidir. Bir hükümde mutlaka şu unsurlar yer almalıdır:
-
Taraf bilgileri
-
Talep konusu ve dava konusu
-
Mahkemenin değerlendirmesi
-
Gerekçe (HMK m. 297’ye göre)
-
Karar sonucu (reddedildi, kabul edildi, kısmen kabul vs.)
-
Kanun yolu ve süresi hakkında bilgi
Bu unsurların eksik olduğu hükümler, özellikle üst mahkemeler nezdinde bozulma riski taşır. Karar sonucu ve gerekçe, hükmün en önemli bölümleridir.
Hüküm ne zaman kesinleşir?
Hüküm, kanun yollarına başvurulmadığı takdirde belirli bir sürenin sonunda kesinleşir. Örneğin, hukuk mahkemelerinde istinaf süresi iki haftadır. Bu süre içinde istinafa gidilmezse, hüküm kesinleşir ve icra edilebilir hale gelir.
Ceza yargılamasında da benzer şekilde temyiz ya da istinaf yollarına başvurulmazsa hüküm kesinleşir. Kesinleşen hükümler, hem icra takibine konu olabilir hem de taraflar bakımından kesin hüküm bağlayıcılığı taşır.
Hükme karşı hangi kanun yollarına başvurulabilir?
Mahkemece verilen hükme karşı taraflar belirli süreler içinde kanun yoluna başvurabilir. Başvurulabilecek yollar, davanın türüne ve mahkemenin derecesine göre değişir. En sık başvurulan kanun yolları şunlardır:
-
İstinaf: İlk derece mahkemelerinin kararlarına karşı bölge adliye mahkemelerine yapılır.
-
Temyiz: İstinaf mahkemesi kararlarına karşı Yargıtay’a başvurulur.
-
Yargılamanın iadesi: Belirli şartlarda kesinleşmiş hükümler aleyhine olağanüstü bir yol olarak uygulanır.
Bu yollar sayesinde hükmün hukuka uygunluğu denetlenir. Özellikle hükmün gerekçesi ve talep sonucu arasındaki denge, üst mahkemeler tarafından dikkatle incelenir.
Hüküm ne zaman ve nasıl tefhim edilir?
Hüküm genellikle duruşmada sözlü olarak açıklanır, bu işleme tefhim denir. Tefhim edilen karar, duruşma tutanağına geçirilir ve taraflar tefhimi izleyen süreler içinde kanun yollarına başvurabilir. Mahkeme ayrıca, yazılı gerekçeli kararını ilerleyen günlerde taraflara tebliğ eder.
Hükmün tefhiminden sonra:
-
Gerekçeli karar yazılır
-
Taraflara tebliğ edilir
-
Kanun yolu süreleri işlemeye başlar
Tefhim ve tebliğ, hükmün hukuki sonuç doğurması açısından son derece önemlidir.
Hüküm nedir sorusu, yalnızca bir mahkeme kararının tanımıyla sınırlı değildir; yargılamanın en kritik aşamasını ve davaya dair son sözü ifade eder. Hüküm, mahkemenin taraflar arasında ortaya çıkan hukuki uyuşmazlığı çözüme kavuşturduğu nihai karardır. Kesinleştiğinde ise bağlayıcı hale gelir ve yerine getirilmesi zorunlu olur.
Hüküm Nedir Sıkça Sorulan Sorular
Hüküm nedir?
Hüküm, bir davanın sonunda mahkeme tarafından verilen ve uyuşmazlığı kesin olarak çözen karardır. Bu karar, davanın kabulü, reddi veya kısmen kabulü şeklinde olabilir ve yargılamayı sona erdirir. Hüküm, taraflar açısından bağlayıcıdır ve yerine getirilmesi zorunludur.
Hüküm ne zaman verilir?
Hüküm, yargılama sürecinde delillerin toplanması, beyanların alınması ve gerekli incelemelerin tamamlanmasının ardından verilir. Tahkikat ve sözlü yargılama aşamaları sona erdiğinde mahkeme, uyuşmazlığın esasına dair kararını açıklar ve bu karar hüküm niteliği taşır.
Hüküm ile ara karar arasındaki fark nedir?
Hüküm, davayı tamamen sona erdiren ve taraflar için bağlayıcı olan karardır. Ara karar ise yargılamanın devamı sırasında alınan, geçici ve hazırlayıcı nitelikteki kararlardır. Örneğin tanık dinlenmesine ya da keşif yapılmasına ilişkin kararlar ara karardır, ancak davanın kabulü ya da reddi hüküm olur.
Hüküm hangi davalarda verilir?
Hüküm, hukuk ve ceza davaları dahil olmak üzere her türlü yargılamada verilir. Hukuk davalarında boşanma, tazminat, alacak gibi konularda; ceza davalarında ise mahkûmiyet, beraat veya ceza verilmesine yer olmadığına dair kararlarla hüküm kurulur.
Hüküm kesinleşmeden icra edilebilir mi?
Bazı hallerde mahkeme kararı kesinleşmeden icraya konulabilir. Bu durumlar, ilamın icraya konulması bakımından istisna niteliğindedir. Ancak genel kural, hükmün kesinleşmeden icra edilememesidir. İstinaf ya da temyiz süreci tamamlandıktan sonra hüküm icra edilebilir hale gelir.
Hüküm ne zaman kesinleşir?
Hüküm, kanun yollarına başvuru süresi içinde itiraz edilmezse kesinleşir. Örneğin hukuk davalarında istinaf süresi iki haftadır. Bu sürede başvuru yapılmazsa karar kesinleşmiş sayılır. Ceza davalarında da temyiz veya istinaf sürelerinin geçmesiyle hüküm kesinleşir.
Hüküm tefhim ve tebliğ nedir?
Hükmün duruşmada sözlü olarak açıklanmasına tefhim, yazılı olarak taraflara bildirilmesine ise tebliğ denir. Tefhim anından itibaren kanun yolu süresi işlemeye başlar. Ancak bazı durumlarda tebliğ tarihi esas alınır. Bu nedenle hem tefhim hem de tebliğ, hükmün hukuki etkisini başlatan işlemlerdir.
Hükme karşı hangi yollarla itiraz edilebilir?
Hükme karşı istinaf, temyiz ve yargılamanın iadesi gibi kanun yollarına başvurulabilir. Hangi yolun izleneceği, davanın türüne ve mahkemenin derecesine göre değişir. Bu yollar, mahkeme kararının hukuka uygun olup olmadığını üst derece mahkemelerin denetlemesini sağlar.
Hükümde hangi unsurlar yer almalıdır?
Bir hükümde, davanın tarafları, dava konusu, mahkemenin değerlendirmesi, gerekçe ve sonuç bölümü yer almalıdır. Ayrıca kararda hangi kanun yollarına başvurulabileceği, süresi ve yetkili merci bilgileri de bulunmalıdır. Bu unsurlar, kararın açık, anlaşılır ve denetlenebilir olmasını sağlar.
