Geri Gönderme Merkezi Nedir?

Geri gönderme merkezi, Türkiye’de yabancılarla ilgili sınır dışı işlemleri kapsamında sıklıkla gündeme gelen önemli bir hukuki konudur. Geri gönderme merkezleri, sınır dışı edilmesine karar verilen yabancıların, işlemler tamamlanıncaya kadar idari gözetim altında tutuldukları kapalı ve resmi kurumlardır. Bu merkezler, İçişleri Bakanlığı’na bağlı Göç İdaresi Başkanlığı tarafından yönetilir ve işleyişi 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu hükümlerine dayanır.

Geri Gönderme Merkezlerinin Hukuki Dayanağı ve Amacı

Geri gönderme merkezlerinin hukuki altyapısı, 6458 sayılı Kanun’un 57. maddesiyle belirlenmiştir. Bu düzenlemeye göre, sınır dışı edilecek yabancıların ülkeyi terk etmeleri sağlanıncaya kadar gözetim altında tutulmaları için idari gözetim uygulanabilir. Merkezlerin amacı cezalandırma değil, sınır dışı kararının güvenli, düzenli ve hukuka uygun şekilde yerine getirilmesini sağlamaktır.

Bu merkezler idari bir tedbirin uygulandığı yerlerdir; cezaevi statüsünde değildir. Bu nedenle, burada tutulan yabancılar hükümlü veya tutuklu sayılmaz. İdari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimliğine başvuru yapılabilir ve her ay idari gözetimin devam edip etmeyeceği yeniden değerlendirilir.

Geri Gönderme Merkezine Kimler Alınır?

Geri gönderme merkezlerine, Türkiye’de yasal kalış hakkı olmayan ya da kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu sağlığı açısından tehdit oluşturan yabancılar alınır. Aşağıda bu kişiler arasında yer alan gruplar sıralanabilir:

• Vize veya ikamet izni süresini ihlal eden yabancılar

• Hakkında sınır dışı kararı verilmiş olan kişiler

• Sahte belgeyle ülkeye giriş yapanlar

• Uluslararası koruma başvurusu reddedilen ve karardan sonra ülkeden ayrılmayanlar

• Kaçma veya kaybolma riski taşıyanlar

İdari gözetim kararı bireysel olarak verilir ve kişinin durumu düzenli aralıklarla gözden geçirilir. Bu kapsamda, geri gönderme merkezinde tutulacak kişinin durumu yasal süreler içinde denetlenir.

Geri Gönderme Merkezinde Kalış Süresi ve Haklar

İdari gözetim süresi ilk etapta 6 ayı geçemez. Ancak sınır dışı işlemlerinin tamamlanamaması hâlinde bu süre 6 ay daha uzatılabilir. Toplamda 12 aya kadar uzayabilecek bu süre, her ay yeniden incelenerek devam ettirilip ettirilmeyeceği değerlendirilir.

Bu merkezlerde kalan yabancıların bazı temel hakları vardır:

• Avukatla görüşme ve hukuki yardım alma hakkı

• Aile üyeleriyle iletişim kurma hakkı

• Sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı

• Kendi ülkesine geri dönmeyi gönüllü olarak talep etme hakkı

• Uluslararası koruma başvurusu yapma hakkı

Geri gönderme merkezlerinde kalan kişilerin sağlık, güvenlik ve insani koşullar açısından korunmaları yasal zorunluluktur.

Geri Gönderme Merkezinden Serbest Bırakılma Mümkün mü?

Evet. İdari gözetim altında bulunan bir yabancı, belirli koşullar altında merkezden serbest bırakılabilir. Serbest bırakılma durumlarında “idari gözetim alternatifi” uygulanabilir. Bu kapsamda uygulanabilecek önlemler şunlardır:

• Belirli aralıklarla imza verme yükümlülüğü

• Belirli bir adreste ikamet etme zorunluluğu

• Sınırlı hareket alanı belirlenmesi

• Kefalet ödenmesi

Bu alternatiflerin amacı, sınır dışı işlemini riske atmadan yabancıyı merkez dışında tutmaktır. Alternatif tedbirler de sulh ceza hâkimliği denetimine tabidir. İdari gözetim kararının kaldırılması için bireysel başvuru yapılabilir.

Geri Gönderme Merkezleri Nasıl Denetlenir?

Geri gönderme merkezleri, yalnızca Göç İdaresi tarafından değil, çeşitli kamu kurumları ve bağımsız izleme organları tarafından da denetlenebilir. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, TBMM İnsan Hakları Komisyonu, Barolar ve uluslararası gözlemciler bu merkezleri ziyaret edebilir.

Geri gönderme merkezlerinin insan haklarına uygun işletilip işletilmediği düzenli olarak gözlemlenir. Denetimlerde tespit edilen eksiklikler hakkında rapor hazırlanır ve gerekli idari işlemler yürütülür.