Kayıt altına alınmama işlemine karşı dava, Türkiye’ye giriş yapan yabancıların geçici koruma, uluslararası koruma ya da ikamet izni gibi işlemler için kayıt başvurularının Göç İdaresi tarafından kabul edilmemesi durumunda başvurabileceği yargı yoludur. Bu dava, özellikle savaş, zulüm veya ciddi insan hakları ihlalleri nedeniyle Türkiye’ye sığınan kişilerin resmi kayıttan mahrum bırakılması hâlinde, hukuki koruma elde edebilmeleri açısından kritik önem taşır.
Kayıt Altına Alınmama İşlemi Nedir?
Kayıt altına alınmama işlemi, yabancının geçici koruma, uluslararası koruma veya diğer yasal statü süreçlerine başvurduğu halde Göç İdaresi tarafından kayıt işleminin yapılmaması anlamına gelir. Bu durum, yabancının hukuki olarak tanınmamasına ve temel haklara erişememesine yol açar.
Bu işlem genellikle sözlü veya fiili ret şeklinde gerçekleşebilir. Örneğin, kişiye “kayıt alınmıyor”, “başvuru kabul edilmiyor” denilmesi veya hiçbir gerekçe sunulmadan başvurunun işleme alınmaması, idari bir işlem olarak değerlendirilebilir.
Bu tür fiili işlemlere karşı da idari dava açılabilir. Çünkü fiilen tesis edilmiş işlemler, yazılı bildirim olmasa bile yargı denetimine tabidir.
Kayıt Altına Alınmama Kararına Karşı Hangi Mahkemede Dava Açılır?
Kayıt altına alınmama işlemine karşı dava, idare mahkemesinde iptal davası olarak açılır. Yetkili mahkeme, işlemin fiilen ya da yazılı olarak gerçekleştiği yerin bağlı olduğu idare mahkemesidir.
Eğer işlem açık bir tebligatla yapılmışsa, tebliğ tarihinden itibaren 60 gün içinde dava açılması gerekir. Ancak işlem fiili nitelikteyse (yani açık bir karar verilmeyip başvuru alınmamışsa), işlem tarihinin açık biçimde belirlenmesi ve buna dayanarak makul süre içinde dava açılması gerekir.
Dava Süreci Nasıl İlerler?
Dava süreci, kişinin hukuki olarak tanınmak istediği statünün türüne ve kayıt işleminin reddine ilişkin somut koşullara göre şekillenir. Mahkemeye sunulabilecek deliller ve belgeler şunlar olabilir:
-
Başvurunun yapıldığını gösteren belge, kayıt başvuru dilekçesi, yazışmalar
-
Başvuruya rağmen işlem yapılmadığına dair tanık beyanları
-
Kişinin koruma ihtiyacına dair ülke raporları, kişisel hikâyeler, sağlık belgeleri
-
İnsan hakları ve sığınma hukukuna ilişkin ulusal ve uluslararası metinler
Mahkeme, idarenin işlem tesis etme yükümlülüğünü yerine getirip getirmediğini ve başvuranın korunmaya muhtaç durumda olup olmadığını değerlendirir.
Kayıt Altına Alınmama İşlemi Hangi Hakların İhlaline Yol Açar?
Bu işlem nedeniyle yabancılar, yasal kalış hakkından mahrum kalır ve aşağıdaki temel haklara erişemez:
-
Geçici koruma veya uluslararası koruma statüsüne başvuru hakkı
-
Sağlık, eğitim, sosyal yardım gibi kamu hizmetlerine erişim
-
Çalışma izni alma imkânı
-
İdari gözetim altına alınma hâlinde hukuki itiraz yollarına başvuru hakkı
Bu nedenle kayıt altına alınmama kararı, hem yaşam hakkı hem de insan onuruna yakışır hayat sürme hakkı açısından doğrudan sonuçlar doğurur.
Kayıt İşleminin Zorunluluğu ve Hukuki Dayanaklar
Kayıt işlemi, özellikle geçici ve uluslararası koruma kapsamında Türkiye’ye sığınan kişiler için Anayasa, 6458 sayılı Kanun ve uluslararası insan hakları sözleşmeleri ile teminat altına alınmış bir haktır.
Göç İdaresi, belirli kriterlere dayalı olarak başvuruları alıp işlem yapmak zorundadır. Keyfi biçimde başvuru alınmaması, yetkinin kötüye kullanılması niteliği taşıyabilir ve iptal edilmesi gereken bir işlem sayılır.
Ayrıca kişi, eğer kamu düzeni veya güvenliği açısından tehdit oluşturmadığını ve korunma ihtiyacı bulunduğunu ortaya koyabiliyorsa, idare kayıt işlemini yapmakla yükümlüdür.
Hangi Belgelerle Dava Açılabilir?
Kayıt altına alınmama işlemine karşı dava açarken şu belgeler kullanılabilir:
-
Başvuru yapmak için gidilen tarihlere dair otobüs bileti, adres kayıtları
-
İlgili kamu görevlileriyle yapılan görüşmelere ilişkin yazılı veya tanıklı açıklamalar
-
Kişinin Türkiye’ye geliş sebebini ve tehlikeyi gösteren belgeler (örneğin tehdit yazıları, yargı kararları, işkence raporları)
-
Uluslararası hukukta geçerli mültecilik tanımına giren beyanlar
Bu belgeler, mahkemeye kişinin korunmaya muhtaç olduğunu ve başvurusunun reddedilmesinin hukuka aykırı olduğunu göstermede kullanılır.
Dava Açıldıktan Sonra Kişinin Hukuki Durumu Ne Olur?
Dava açılması, doğrudan bir koruma sağlamaz. Ancak mahkeme sürecinde yürütmenin durdurulması talep edilirse ve bu talep kabul edilirse kişi hakkında sınır dışı işlemi uygulanamaz. Bu da kişinin Türkiye’de kalabilmesini geçici olarak güvence altına alır.
Ayrıca dava süreci tamamlanana kadar, geçici belgelerle bazı haklara sınırlı erişim imkânı talep edilebilir. Özellikle acil sağlık hizmetleri ve barınma gibi temel ihtiyaçlar için idareden geçici çözümler istenebilir.
Kayıt Altına Alınmama İşlemine Karşı Dava Sıkça Sorulan Sorular
Kayıt altına alınmama işlemi nedir?
Kayıt altına alınmama işlemi, bir yabancının geçici koruma, uluslararası koruma veya ikamet izni başvurusunun Göç İdaresi tarafından reddedilmesi ya da başvurunun hiç işleme konulmaması durumudur. Bu işlem, kişinin resmi statü kazanmasını ve temel haklardan yararlanmasını engeller.
Kayıt altına alınmama işlemine karşı dava nasıl açılır?
Bu işleme karşı idare mahkemesinde iptal davası açılır. Eğer kayıt reddi yazılı bir karar ile bildirilmişse, kararın tebliğinden itibaren 60 gün içinde dava açılmalıdır. Fiili reddin söz konusu olduğu durumlarda, işlemin öğrenildiği tarihten itibaren makul süre içinde başvuru yapılması gerekir.
Kayıt altına alınmama işlemine karşı hangi mahkeme yetkilidir?
Dava, işlemin gerçekleştiği veya reddin yaşandığı ildeki idare mahkemesinde açılır. Yetkili mahkeme, işlemi gerçekleştiren Göç İdaresi Müdürlüğü’nün bağlı bulunduğu yer mahkemesidir.
Kayıt altına alınmama işlemine karşı dava açıldığında kişi sınır dışı edilir mi?
Dava açılması tek başına sınır dışı işlemini durdurmaz. Bu nedenle dava dilekçesinde yürütmenin durdurulması talebinde bulunulması gerekir. Talep kabul edilirse sınır dışı riski dava süresince ertelenir.
Kayıt altına alınmayan kişiler hangi haklardan mahrum kalır?
Bu kişiler, geçici veya uluslararası koruma statüsüne erişemedikleri için sağlık, eğitim, barınma, çalışma izni ve sosyal yardım gibi birçok temel haktan yararlanamaz. Ayrıca hukuki statüleri olmadığı için sınır dışı edilme riskiyle de karşı karşıya kalırlar.
Kayıt altına alınmama işlemine karşı dava ne kadar sürer?
Dava süresi mahkemeye göre değişmekle birlikte ortalama 6 ila 12 ay arasında sonuçlanabilir. Yürütmenin durdurulması talebi ise genellikle birkaç hafta içinde değerlendirilir.
Dava açarken hangi belgeler sunulabilir?
Başvurunun yapıldığını gösteren dilekçeler, başvuruya dair tanık beyanları, kişinin korunma ihtiyacına dair belgeler, ülke koşullarını gösteren raporlar ve sağlık, güvenlik gibi kişisel gerekçelere dayalı tüm destekleyici belgeler mahkemeye sunulabilir.
Kayıt işlemi yapılmazsa başka hangi hukuki yollar denenebilir?
Kişi, geçici koruma başvurusu, uluslararası koruma talebi ya da insani gerekçelere dayalı ikamet izni başvurusunda bulunabilir. Ayrıca idari gözetim altına alınması durumunda buna karşı da yargı yoluna gidilebilir.
Kayıt altına alınmama işlemi Anayasa’ya ve uluslararası hukuka aykırı mıdır?
Evet. Başvuru hakkı ve korunmaya erişim, hem Türk Anayasası hem de Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerle güvence altındadır. Kayıt işlemini yapmamak idarenin yükümlülüğünü ihlal ettiği anlamına gelebilir.
Kayıt altına alınmayan bir yabancı yeniden başvuru yapabilir mi?
Evet. Özellikle yeni deliller, sağlık sorunları, güvenlik tehditleri gibi durumlar varsa kişi yeniden başvuru yapabilir ve bu başvuru yeniden değerlendirilmek zorundadır. Ancak önceki ret işlemi yargı sürecine konu olmuşsa, mahkeme kararının sonucuna göre hareket edilir.
